|
 |
|
 |
| |
ՄԻ ԲԱԺԱԿ ՍՈՒՐՃ |
|
 |
|
 |
| |
Êàòåãîðèÿ: Literature on Armeni |
Íîâîñòü îò: admin | 07.03.2006, 03:19
Վերցնում եմ թուղթ ու մատիտ և ճեպանկարում. կարճ կտրած մազեր, ճակատին իջած մի թել մազափունջ... Երբ ամբողջանում է ճեպանկարը, նկատում եմ, որ շնչում է, ցորնագույն շորեր հագնում: Հետո... սենյակս լցվում է նրանով, և ես արդեն հազարորերորդ անգամ մենախոսում եմ նրա սիլուետի հետ և հազարորերորդ անգամն էլ մնում անպատասխան:
Կեսօրից շատ քիչ է անցել: Լռություն է հիվանդասենյակներում: Անսովոր ժամ է: Աղմուկն, ասում են, չկարգավորված հնչյունների գոյությունն է շրջապատում: Անսովոր այս ժամին աղմուկը հալվել է շոգի մեջ, խառնվել դրսի տոթին:
Քանի օր է՝ մտովի ճեպանկարում եմ նրան: Ես երբեք նրան այսքան խորը չէի ըմբռնել: Դա երևի հիվանդանոցի չափված□ձևված պատերից է, երբ մարդ իրենից անկախ վերադառնում է իր մոտ, կարդում իրեն. մտածելու և ինքն իրեն հասկանալու շատ ժամանակ է լինում: Ես երևի այդպես էլ չկարողանամ նկարել նրան, քանի որ մտածելն այլ մի բան է...
- Սուրճ պատրաստե՞մ, - հարցնում է հերթապահ քույրը:
- Թանձր և դառը, - պատասխանում եմ ես:
Ինձ հետաքրքրում է սուրճի մրուրը: Ես կարդում եմ մրուրով գրված ծածկագրերը, որոնք բոլոր դեպքերում էլ մեծ ու փոքր պատմություններ են ծիրանենիների մասին:
Պատերազմից առաջ հաճախ նայելով սուրճի բաժակի պատկերներին՝ թղթի կտորի վրա վերարտադրում էի պատկերվածը, և մարդկանց ցիրուցան ճակատագրերը խտանում, հավաքվում էին մի կտոր թղթի վրա, դառնում ամբողջություն, ու պարզ երևում էր երկնի կապույտի մեջ լուծված առասպելական երկիրը՝ թթենիների և ծիրանենիների սաղարթների մեջ կորած: Ես ինձ համար միշտ էլ կապույտում առանձնացնում էի իմ ծիրանենուն՝ նազուկ, ճակատին իջած մազափնջով, ցորնամաշկ:
Ռադիոն վերջին լուրերը հայտնեց: Ճակատում հարաբերական անդորր է:
Հերթապահ քույրը բերում է սուրճը: Սենյակում տոթ է: Քույրը բացում է պատուհանները: Դրսում էլ է շոգ: Երևի Երևանն այսպիսի շոգ չի տեսել երբևէ: Շոգը անձրևի կաթոցք էր. կաթում էր վերևից և անձրևաջրի նման հոսում փողոցներով, մտնում պատերի մեջ ամպված հիվանդասենյակներ:
Երբ մարդ հիվանդ պառկած է, շենքերի ետնամուտքերում թաքնված տրտմությունն ու ունայնությունը գալիս են և ամպվում սենյակի առաստաղի տակ, հիվանդի ճիշտ գլխի վերևը: Այդ պահին հայտնվում են բազմաթիվ կորած մտքեր: Հիշեցի, որ մի օր ուզում էի հավաքել Երևանի՝ փոշի կուլ տված ծառերի թախիծը: Գնեցի ծաղիկներ, հետո անցա քաղաքի բոլոր ծաղկանոցներով, ծաղիկների և ծառերի թախիծը կապեցի իրար ու խնդրեցի ինչ□որ մեկին, որ փունջը տանի Հասմիկին: Հասմիկի համար Երևանը գունաթափ, մաշված, տրորված գորգի էր նման: Նա ամեն առավոտ արթնանալուց առաջ երազ էր տեսնում. թփերի և կանաչի մեջ թաղված լայնահուն պողոտա, տրոպիկական վայելք Խաղաղ օվկիանոսի ափերին:
Ճեպանկարի վերջին գծերը հստակեցնելուց հետո նկարի տակ մանր տառերով գրում եմ. մի բաժակ սուրճ Հասմիկի համար:
Երեկ իմ խնդրանքով բժշկական ինստիտուտի ուսանողուհիներից մեկն արտասանեց թե կարդաց Չարենցի □Լուսամփոփի պես աղջիկ□□ը: Աչքերս փակ լսում էի:
Խրամատների ծայրում ծվարել է տանջված ու տրորված մեկը, որ Հայրենիք ենք կոչում: Երևանի գորշավուն պատերի տակ, ամեն տեղ, ռեստորաններում անգամ կենաց խմելիս իննից տասը հոլովներով հոլովվում է Հայրենիքը: Շատ հեռվից էին գալիս Հայրենիք՝ մեռնելու, և այստեղ՝ հիվանդանոցում, բժշկական ինստիտուտի նորելուկ ուսանողները սովորում էին գրանցել մահը՝ բոլոր կանոններով ու բարդույթներով:
Խրամատներում հոգնած ու ցեխոտ հայացքների տակ կուչ էր եկել Հայրենիքը, և անքնությունը դարձել էր թալիսման: Արյան ու վառոդի հոտը այրված ու ջարդոտված մեքենաների, կեղտոտված վիրակապերի միջոցով հասնում էր քաղաք, անցնում բոլոր արգելքներով, թափառում փողոցներում և գիշերատեղ փնտրում հիվանդանոցում:
Շատերն այդ հոտից գլխապտույտ էին ունենում: Հասմիկն էլ էր ունենում: Գնաց իր սիրած տրոպիկական կղզիներ. այնտեղ կռիվներ չկան, և ամեն առավոտ երկնի կապույտն է իր թևերով իջնում քաղաքի վրա: Չգիտեմ: Մի օր թռչունի պես մի բան էր իջել ուսերին և մի ասելիք.
- Մի՛ սպանաներ:
Փարիզից նոր էր վերադարձել, անցուդարձին անտեղյակ էր:
Այս գարուն մեր ճակատում զոհեր շատ եղան: Փարիզում թերթերից իմացել էին: Գունատվել էր Հասմիկը:
- Զոհեր շա՞տ եղան, - հարցրեց Հասմիկը:
- Պատերազմ է:
- Ես չեմ ուզում, որ դու զորավար դառնաս:
Նրա գունատությունն անցավ աչքերին:
- Չէ, զորավար չեմ դառնա, - ասացի Հասմիկին, - զորավարներն ի վերուստ ընտրված մարդիկ են:
- Զորավարները սպանվում են, - ցնցվեցին նրա ուսերը:
- Զինվորներն էլ են մեռնում: Պատերազմում բոլորի ուսադիրներն էլ մի գույն ունեն մահի առաջ, և հեռվից եկող գնդակը երբեք չի հարցնում՝ ո՛վ ով է: Իսկ զորավարները... Նրանց մահն անմահություն է:
Հասմիկը չգիտեր պատերազմի օրենքները, որոնք երբեք ոչ մի տեղ չեն գրվում: Խրամատներում ոչ ոք չէր ուզում սպանել և սպանվել: Պատերազմում օրինականացվում է մարդ սպանելը: Մա՛րդա՛ո՛րս: Պատերազմ. նայած թե կողմերն ինչի համար են պատերազմում: Մի՛ սպանաներ: Պատվիրան է: Քրիստոսն ասել է նաև... այնժամ ծախիր շորերդ և զենք գնիր... Խրամատներում ապրելը դառնում է քաղցր ծորացող մի գոյավիճակ, և երբ նայում ես սապոգներիդ տակ ցեխի մեջ տրորվող Հայրենիք կոչված շնչավոր գոյությանը՝ ապրելը տենչ է դառնում հենց այդ գոյության համար, որի եզերքում մենք ենք՝ իրար միահյուսված արմատներով, Հասմիկն է, օտար վայելքներ փնտրող մարդիկ են, և մեր ճակատներին գրված է մի ընդհանուր օրենք. այստեղ պիտի մեռնենք: Ծիրանենին միայն իր հողում է ծաղկում և փթթում, տալիս խոշոր, քաղցր պտուղներ:
Ճանապարհները` որպես հուսո կամուրջներ, մեզ տանում են տուն, որի շեմին նստած է Նանե աստվածուհին՝ սպիտակ գլխաշորով, ձեռքին կապույտ թաշկինակներ, տանում են քաղաք, որտեղ կամֆորայի հոտից գլխապտույտ է առաջանում, և ճամփակեսին մենք մենակ ենք մնում մահվան դեմ: Իսկ ապրելն այդ պահերին դառնում է դժվար իրագործվող մի ցանկություն:
Սուրճը մի տեսակ առույգություն է բերում, չնայած տխրություն դեռ մեջս կա: Աշխարհին կարծես թե թթվածինը պակասում է մի քիչ, և կարծես թե փակվում են օդանցքները դրսի ու ներսի, և մարդիկ իրենց իսկ ջերմոցային երևույթից մի օր պիտի պռնկեպռունկ լցվեն և անձրևեն:
Շոգը բոլորին քշել է հով տեղեր: Դանդաղ հագնվում եմ: Հիվանդները քնած են, իսկ բժիշկներն էլ ինչ□որ մի տեղ նիրհում են տոթից: Փախչել: Ո՞ւր փախչել: Ումի՞ց: Ինչի՞ց: Չէ, փախչել չէ, ուղղակի դուրսը կանչում է:
Լսվում է թույլ երաժշտություն: Բաց դռնից մի պահ նկատում եմ վիրակապված դեմք: Վիրակապվածը, թեև լրիվ ապաքինվել են վերքերը, և ազատ ելումուտ է անում միջանցքում, դեռ մի քանի օր էլ պիտի այստեղ մնա:
Դուրս եկա միջանցքից:
Սիրում եմ Երևանի սրճարանները: Անձրևոտ օրերին ամեն ինչ խտացվում, լցվում է սրճարանները, և Երևանն այդ պահին շատ նեղ է թվում, աշխարհն էլ սեղմվում, դառնում է շուտասելուկի պես մի բան, գալիս, տեղավորվում է փոշի կուլ տված ցեխոտ, չլմփացող մայթերին:
Սուրճի բաժակներ:
Աղջիկները քիթ - քթի գուշակում են սուրճի մրուրով և մեկ□մեկ էլ թաքուն, աչքի տակով կողքները նայում: Տղաներն էլ... նրանց հայացքը շոշափում է աղջիկներին ոտքից գլուխ, շոյում սրունքներն ու կամաց□կամաց բարձրանում վերև, հետո պարուրվում է շղարշով: Սրճարաններում մի բաժակ սուրճի շուրջ տաք□տաք վեճեր են գնում և հարցեր լուծվում: Այդպիսի պահերին ժամանակն ու տարածությունը օղակում են սուրճի բաժակը, ու մի թել պատմություն է հյուսվում ծիրանենիների երկրի մասին, որը՝ որպես ցնորք, սկիզբ է առնում սրճարաններից, սահում քաղաքի արվարձաններով, առանց սրտխառնուքի անցնում վառոդահամ ամպերի միջով, սահում մեր ծանր կրունկների տակ տրորված հողի վրայով և կերպարանք առնում մեռնող զինվորների հոգնած աչքերին. ասում են, թե այդ կերպարանքը օդանման մի գոյություն է, որն ունի աչքեր, ձայն, թևեր, հայացք:
- Հրեշտակ է, - ասում են,- և շատերին է փրկել այդ հրեշտակը:
Ժամանակն ու տարածությունը ջնջո՞ւմ են, արդյոք, ամեն ինչ: Ի՞նչ է հիշողությունը, և փոխվո՞ւմ է այն տարածության մեջ: Մեր հիշողությունը մի ծիրանի ծառ էր, մի թթենի ու այդ երկրի մասին մի պատում, որի գույները տարածության մեջ ավելի են խտանում և շոշափվում, դառնում հրեշտակ, իջնում ֆիդայու ուսին:
Երևանի սրճարանները, որոնք ամռան շոգերին դառնում են մի կտոր ստվեր, տարվա բոլոր եղանակներին աշուն են ապրում, և անտուն մի քամի միշտ էլ թավալ է տալիս մայթերի մերկ սալերին:
Կանգառներում խռնվել են մարդիկ: Փողոցներում խելակորույս մի հևք է վազվզում, որը շնչահեղձ է լինում տոթից: Ախ, թե մի կաթիլ անձրև գար... Չեմ սիրում անձրևը: Նրա հետ ունայնություն է մաղվում ուսերիս: Երբ անձրևում է, հողը կակղում է: Հողը խմում է անձրևաջուրը մարդու նման, և երբ ծարավը հագեցնում է, ցեխն է չլմփում մեր ոտքերի տակ, և ցեխաջուրն է հոսում առվակներով:
Տրանսպորտ չկա: Ոտքով քայլում եմ մինչև Կիևյան: Կամրջի ձախ թևի վրա սրճարան կա, սրճարանում` լքվածության շունչ: Նստել է սրճարանատեր Աշոտ Նարինյանը՝ գլուխը կախ և ճակատն առել ափերի մեջ:
Շոգ է:
Շոգը զոռում է:
Սրճարանի ներսի պատերին գովազդներ են փակցված. -Խմեցե՛ք հյութ-: Անպայման սառը հյութ կամ թան այս շոգին: Դիմացի մայթին՝ ստվերում, նստել է հյութ վաճառող աղջիկն ու ննջում է. խմեք հյութ: Աղջիկն անփութորեն ոտքը գցել է ոտքին, և սպիտակ խալաթի փեշը ետ է քաշվել: Անցորդների աչքերը քրտնած փողոցից մի պահ կտրվում են և կենտրոնանում փեշի վրա: □Խմեք սառը հյութ□։
Ողջագուրվելուց հետո Նարինյանը սառնարանից հանում է մեկական սառը շիշ լիմոնադ և բաժակները լցնում:
Սրճարանի պատով մեկ քարավան է նկարված և մտամոլոր, մեն□մենակ առաջնորդ: Դեղին ավազ, դեղին սարեր, դեղին ամպեր, դեղին տենդ:
Հարց ու պատասխանից հետո Աշոտը մեկ անգամ ևս գրկում է ինձ.
- Ուրեմն՝ ողջ ես:
Մետրոյից դեպի կամուրջն է իջնում մարդկանց բազմությունը: Հոսքը շարունակվում է մինչև ուշ գիշեր, հանգրվանում քաղաքի արվարձաններում, ու հաջորդ առավոտ ծայր է առնում ետադարձ հոսք:
Մատուցողուհին կոնյակ է բերում: Խմում ենք:
Աշոտ Նարինյանի տարիքն արդեն ամեն եկող աշնան հետ անցնում է:
- Առանց ձեզ տխուր է, - ասում է, - ե՞րբ եք իջնելու սարերից:
Դիմացի մայթին դեռևս ննջում է հյութ վաճառող աղջիկը: Արևի մի շող է իջել փակ կոպերին:
Շոգը ծառերի սաղարթներից թափանցել է սրճարան: Աշոտը թաշկինակով սրբում է ճակատի քրտինքը:
- Ուսանող ժամանակս Համլետ եմ խաղացել... Ի՜նչ օրեր էին:
Նա ձեռքը դնում է ուսիս.
- Ջահել լինեի, բարձրանայի սարերը:
Կրկին լցնում է բաժակները:
Չեմ խմում: Աշոտից տրտմությունը փոխանցվել է ինձ: Էհ, դրսում էլ բան չկա: Ծը՛լնգ... ծը՛լնգ... ծը՛լնգ... Դողում են ռելսերը տրամվայի հևոցի տակ: Ծը՛լնգ... ծը՛լնգ... Մարդկանց հոսքը քարավանի է նման՝ շարան□շարան, անվերջ: Ծը՛լնգ... տոթը՝ քրտինքի և փոշու մի կաթիլ դարձած՝ կախվում է քաղաքի գլխին:
Դուրս եմ գալիս սրճարանից: Կամրջի ծայրին անշարժացած տրամվայներն ու տրոլեյբուսները հանգստացող քարավանի են նմանվում: Հոսանք չկա: Ծը՛լնգ... պայթում է փոշու կաթիլը կամրջի վրա: Մարդկանց անկանոն հոսքը մրջյունների քարավանի է նմանվում:
Հյութ վաճառող աղջիկն ալարկոտ ուղղվում է և ժպտում: Նրան եմ ուղղում ճեպանկարը: Նայում է, հետո հանում հայելին. երևի ուզում է փնտրել նկարի և իր միջև ընդհանուր ինչ□որ բան: մեկ անգամ ևս հայացք է նետում թղթին ու կարդում մանրիկ տառերով գրվածը:
- Ո՞վ է:
- Չապրած մի ճշմարտություն:
Աղջիկը հյութ է լցնում:
- Հյուրասիրում եմ,- ասում է նա:
Ես խմում եմ սառը հյութն ու դրամը դնելով սեղանիկին՝ հեռանում: Աղջիկը դրամը վերադարձնելու համար մի քանի քայլ է անում և կանչում ինձ:
Ես արագացնում եմ քայլերս և խառնվում կամուրջն անցնող բազմությանը, դառնում նրա մի մասնիկը:
ԽԱՉԱՏՈՒՐ ՄԱՐԳԱՐՅԱՆ
|
|
 |
|
 |
|
|
|
| |
Ñ÷¸ò÷èê |
|
|
| |
| Ïí: |
137 |
| Âò: |
184 |
| Ñð: |
240 |
| ×ò: |
164 |
| Ïò: |
175 |
| Ñá: |
151 |
| Âñ: |
147 |
| Âñåãî: |
550531 |
| Ðåêîðä: |
1604 |
| OnLine: |
8 |
|
|
|
|
